During the reign of Sultan Abdulhamid II, significant contributions to the history of Ottoman modernization were established. Although the Sultan had to address many problems when he ascended to the throne, he did not disregard to personally deal with different branches of art while he also supported artists and the production of art. Many important calligraphers who lived their brightest period during the reign of Abdulhamid were trained. In Istanbul University Rare Books Library the calligraphy works in the Abdulhamid collection are the result of the sultan’s interest in calligraphy. Sultan Abdulhamid II calligraphy works were also affected by the increasing printing activities during the reign of Abdulhamid. Press life became active both in the country and abroad, and new intellectual movements were enriched by the publication of works. There are calligraphy works printed in the printing houses of the period with the instructions of Abdulhamid. In this study in addition to the value that Abdulhamid gave to calligraphy and calligraphers, evaluations will be made about the lithographic works of important calligraphers of the period. This article will provide important data in terms of recording the changes and transformations in printing calligraphic excercises (meşk murakkas), for both the history of calligraphy and calligraphy education.

Sultan II. Abdülhamid’in Osmanlı modernleşme tarihine oldukça önemli katkıları bulunmaktadır. Tahta çıktığı devirde birçok sorun ile uğraşmak zorunda kalmış olsa da, sanatın farklı dallarıyla hem kişisel olarak ilgilenmeyi hem de sanata ve sanatçılara destek olmayı ihmal etmemiştir. Bu itibarla, çeşitli sanat dallarının hâmiliğini de yapan Sultan II. Abdülhamid, hat sanatına duyduğu özel ilginin bir sonucu olarak devrin hattatlarının eserlerinin basılıp dağıtılması konusunda girişimlerde bulunmuştur. Hat sanatı II. Abdülhamid döneminde en parlak dönemlerinden birini yaşamış pek çok önemli hattat yetişmiştir. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi Sultan II. Abdülhamid koleksiyonunda bulunan hat eserleri sultanın hat sanatına gösterdiği ilginin sonucudur. Sultan II. Abdülhamid döneminde artan matbaa faaliyetlerinden hat eserleri de etkilenmiştir. Matbuat hayatı hem ülke içinde hem de ülke dışında hareketlenmiş, yeni fikir akımları da eserlerin basımı ile zenginleşmiştir. Dönemin önemli hattatları arasında bulunan Mehmed Hulûsi, Sâmi Efendi, Kayışzâde Hâfız Osman, Kadırgalı Mustafa Nazif, Hasan Rıza, Hâfız Osman, Ahmed Ârif Filibevî, Mehmed İzzet, Mehmed Şekerzâde ve Halil Şükrî gibi sanatkarların eserlerinin II. Abdülhamid’in tâlimatları ile dönemin matbaalarında basılan hat eserleri bulunmaktadır. Matbaada basılan bu eserlerin niteliği günümüze kadar pek incelenmemiş, bu makale ile konuya açıklık getirilmeye çalışılmıştır. Matbu meşkler, hem hat tarihi yazımı hem de hat eğitim-öğretimindeki değişim ve dönüşümün kaydedilmesi açısından bu makalenin önemli bir veri saylayacağı düşünülmektedir.